Spotkanie społeczności żywnościowych na Dolnym Śląsku (12-14 listopada 2021) zgromadziło ponad 35 uczestników i uczestniczek z Czech, Polski, Słowacji, Węgier, Austrii, Francji i Wielkiej Brytanii. Pierwsza część wydarzenia odbyła się w siedzibie Fundacji EkoRozwoju – centrum edukacji ekologicznej EkoCentrum Wrocław, w otoczeniu jesiennego ogrodu. Poznaliśmy się dzięki opowieściom o naszych doświadczeniach w obszarze wspierania i bycia częścią społeczności żywnościowych (grup RWS, Kooperatyw spożywczych, bazarów), ale także planom i marzeniom na spotkanie. Były okazje do dłuższych rozmów w cztery oczy, ćwiczeń integracyjnych i aktywizujących oraz wspólnego wegańskiego posiłku. W przerwie od dyskusji degustowaliśmy soki ze starych odmian jabłek, które oferuje nam Rezerwat Jabłek – lokalna, rodzinna firma.
Dzień 1, 12.listopada
Spotkanie społeczności żywnościowych zgromadziło ponad 35 uczestników i uczestniczek z Czech, Polski, Słowacji, Węgier, Austrii, Francji i Wielkiej Brytanii. Pierwsza część wydarzenia odbyła się w siedzibie Fundacji EkoRozwoju – centrum edukacji ekologicznej EkoCentrum Wrocław, w otoczeniu jesiennego ogrodu. Poznaliśmy się dzięki opowieściom o naszych doświadczeniach w obszarze wspierania i bycia częścią społeczności żywnościowych (grup RWS, Kooperatyw spożywczych, bazarów), ale także planom i marzeniom na spotkanie. Były okazje do dłuższych rozmów w cztery oczy, ćwiczeń integracyjnych i aktywizujących oraz wspólnego wegańskiego posiłku. W przerwie od dyskusji degustowaliśmy soki ze starych odmian jabłek, które oferuje nam Rezerwat Jabłek – lokalna, rodzinna firma.
Podczas pierwszych prezentacji Monika Onyszkiewicz (FER), Samuel(URGENCI) i Zsofie (TVE) rozmawiali o lokalnych inicjatywach żywnościowych i inicjatywach solidarnościowych. Wskazywali, że jednym z głównych działań służących wzmocnieniu ruchów społecznych jest mentoring, skierowany zarówno do indywidualnych osób, jak i do ekspertów i trenerów. Jako przykład URGENCI wykorzystuje w swoich działaniach metodę e-learningu, osobisty mentoring i webinaria online.
Wojtek Mejor, Jan ValeskaW prezentacji Wojtka Mejora mogliśmy usłyszeć o Kooperatywie Spożywczej Dobrze z Warszawy. Kooperatywa zatrudnia obecnie 15 osób, prowadzi dwa sklepy, otwarte również dla osób niezrzeszonych i liczy 450 członków. Oferuje lokalne produkty, ale także np. banany czy kawę ze spółdzielni od Zapatystów (Meksyk). Różnorodność produktów wynika z chęci bycia alternatywą dla supermarketów, gdzie można zaopatrzyć się w różnego rodzaju towary importowane. Członkowie spółdzielni starają się utrzymać demokratyczny rząd w formule stowarzyszeniowej. Współpracują z około 40 różnymi gospodarstwami, co czasami wiąże się z silnymi, niemal rodzinnymi więzami.
Podczas kolejnej prezentacji Tereza przedstawiła inicjatywę HOJNOST działającą w Tišnov w Czechach. W 2012 roku grupa osób założyła CSA we współpracy z jednym rolnikiem. Korzystają z opuszczonych sadów owocowych – ucząc tam rozpoznawania lokalnych odmian jabłoni czy oceny stanu drzew. W latach 2013-2017 społeczność działała jako nieformalna inicjatywa, spotykając się dwa razy w tygodniu. W 2017 roku założyli stowarzyszenie. HOJNOST stara się podążać za ideą zero waste – stosuje opakowania szklane, zwrotne, zamawia w hurtowniach tylko suszone produkty, a świeże pozyskuje z lokalnego rynku.
W kolejnej prezentacji Ana Ovsikova opowiedziała o RWS, które współprowadzi wraz z inną osobą pod Ostrawą. Inicjatywa powstała 4 lata temu, Ana działa w niej od roku. RWS jest współtworzone przez 12 rodzin. Ich 1000-metrowe pole znajduje się na prywatnym terenie. Koordynatorzy postrzegają obecną fazę jako czas nauki i eksperymentowania. W przyszłym roku są plany powołania stowarzyszenia. Jan Valeśka opowiedział z kolei o historii rolnictwa ekologicznego, o tym, jak żywność ekologiczna z niszy rynkowej powoli wkraczała do supermarketów i jak zmieniło się wobec niej nastawienie społeczne. Honza podzielił się swoimi doświadczeniami ze współpracy z URGENCI i wskazał, że jednym z napotkanych problemów był sceptyczny stosunek do pomysłów spółdzielczych wśród rolników.
Jocelyn Parot z URGENCI przedstawił wyniki badań dotyczących funkcjonowania społeczności żywnościowych w okresie pandemii, które pokazały, że 90% z nich zachowało ciągłość funkcjonowania, nawet w okresie zamknięcia. Wyodrębniony trzy czynniki, które wpłynęły na tak dobrą odporność w czasach kryzysu tychże społeczności: docenienie tej formy dostępu do żywności (wynikające z większego popytu na lokalną żywność), wsparcie dla osób zmarginalizowanych oraz solidarność wobec producentów. Zakończyliśmy dzień refleksją nad pytaniem: „Czego potrzebujemy jako rolnicy i społeczności żywnościowe, aby odbudować się po 2 latach po kryzysie sanitarnym?”. Pracowaliśmy nad odpowiedziami w podgrupach.
Dla grupy związanej z polskimi inicjatywami ważne było poszerzenie asortymentu produktów na sprzedaż, praca z nowymi rolnikami oraz zapobieganie wypaleniu energetycznemu wśród aktywistów. Dyskutowaliśmy o edukacji konsumentów w temacie ekonomii solidarnej oraz o społecznych kosztach produkcji. W grupie węgierskiej pojawiła się również potrzeba edukacji, a także stworzenia modelowej współpracy pomiędzy rolnikami z różnych środowisk. Wśród tych, którzy odwoływali się do inicjatyw z Czech, pojawił się problem migracji z miasta na wieś, a także większe zainteresowanie rolnictwem. Omówiono koncepcję organizacji parasolowych, które łączyłyby różne inicjatywy w całym kraju.
Wieczorem dotarliśmy do Nowej Wsi Wielkiej i zostaliśmy przywitani przez gospodarzy Domu Spotkań Twórczych „Ptasia Dolina”, Danutę i Dariusza. W domu kultury czekała na nas kolacja przygotowana z lokalnych produktów.
Dzień 2, 13 listopada
Kolejny dzień rozpoczął się wizytą wójta gminy Paszowice. Opowiedział o Kaczawach, na których mieszkaliśmy, gdzie są lasy, pola uprawne i park krajobrazowy. W swoim krótkim powitaniu burmistrz podkreślił znaczenie różnorodności kulturowej i wzajemnego zrozumienia. Stwierdził, że jego zdaniem rozwiązania ekologiczne będą jednym z kierunków rozwoju rolnictwa, zaś grupy RWS wydały się jemu dobrą formuła dla lokalnej społeczności (co z tego dalej wyniknie damy znać!)
Podczas pierwszej prezentacji Samuel omówił metody e-learningu stosowane przez URGENCI. Rozmawialiśmy również o naszych wcześniejszych doświadczeniach z e-learningiem. Były one pozytywne, ale też wywoływały „uczucia mieszane”, związane po części z potrzebą samodyscypliny. Ostatecznie okazało się, że szczególnie trudne jest zapewnienie połączenia i intymności podczas szkolenia internetowego. Sam przedstawił narzędzie wykorzystywane przez URGENCI – Learning Village. W ramach Learning Village organizatorzy i partnerzy mogą udostępniać swoje materiały szkoleniowe (zestawy narzędzi, bazy danych, zasoby szkoleniowe) oraz korzystać z platformy do kursów online. W nadchodzącym kursie, skierowanym do obywateli żywności, zaplanowano zarówno pracę indywidualną, jak i sesje na żywo z facylitatorami. Dyskusja na temat e-learningu prowadzona była metodą World Cafe i wspólnie doszliśmy do następujących wniosków.
Wnioski z dyskusji nad e-learningiem
Jakie są nasze potrzeby? Jakim wymiarem budowania społeczności żywieniowej powinny zająć się nasze programy szkoleniowe?
- odpowiedzialność społeczna i odporność
- zaangażowanie we wspólne działania różnych grup społecznych: rolników, robotników rolnych, konsumentów, ekspertów
- dzielenie się wdrożonymi praktykami i osobistymi doświadczeniami (poprzez różne formy, np. storytelling)
- nabywanie umiejętności miękkich w obszarach takich jak komunikacja, współpraca, budowanie uczciwych relacji, rozwiązywanie konfliktów, promocja, marketing
- rozwój innowacyjnych platform i metod pracy m.in. wykorzystanie grywalizacji, lodołamania
- spotkania z planowaniem strategicznym wraz z facylitacją, m.in. do rozwoju sieci
- odniesienie do wspólnych doświadczeń inicjatyw z krajów Europy Środkowo-Wschodniej
- edukacja samoobsługowa dla działaczy, liderów, rolników
- docieranie do większej liczby osób i innych grup społecznych: osób starszych, mniejszości
- zapewnienie dostępności zajęć
- wymienność funkcji facylitatora i trenera
- pozyskiwanie funduszy i nagradzanie pracy trenerów
- docieranie do kanałów głównego nurtu
W jaki sposób mentoring jest wdrażany w waszych sieciach? Jakie są obowiązki mentorów? Kim jest mentor? Jak wybrać?
- mentoring może towarzyszyć wprowadzaniu nowych członków
- może być peer-to-peer
- może być tematyczna, dotyczyć kwestii ekonomii solidarności i docierać do konsumentów
- mentorzy powinni również otrzymywać wsparcie w podnoszeniu swoich kompetencji (w tym wsparcie finansowe)
- transfer wiedzy może odbywać się od rolników do członków oraz pomiędzy rolnikami (mentoring częściej dotyczy konsumentów niż rolników)
- może łączyć różne perspektywy: praktyków, naukowców, aktywistów
- może przybierać formę nieformalnych spotkań i krytycznych dyskusji
- konsultacje dla rolników obejmują obecnie przejście do produkcji ekologicznej i pochodzą ze szczebla rządowego; mentoring może również dotyczyć zarządzania finansami w gospodarstwie i być realizowany przez ekspertów zewnętrznych
- mentoring może być osadzony w określonych warunkach regionalnych
- ważne jest, aby mentorzy byli odpowiedzialni za relację i rozpoczynali proces od zdefiniowania zasad współpracy, tematu i oczekiwanych rezultatów/korzyści (dla obu stron)
- ważne jest również, aby wiedzieć, jak i kiedy zakończyć proces mentoringu
Korzyści z komunikacji online:
- brak ograniczeń czasowych
- treści, które można nagrywać i udostępniać
- dostęp do globalnej publiczności
- umożliwia większą dostępność
- więcej możliwości indywidualnych konsultacji
- upraszcza udostępnianie i archiwizację wiedzy
- umożliwia szybkie ankiety i korzystanie z innych narzędzi cyfrowych do współpracy
- wspiera proaktywną naukę
Korzyści z komunikacji twarzą w twarz:
- można stworzyć bezpieczną przestrzeń i zajmować się drażliwymi, kontrowersyjnymi tematami
- umożliwia interakcje fizyczne, a także język ciała lub intuicję, intymność
- obejmuje doznania zmysłowe, m.in. wspólne jedzenie, przerwy na kawę, spacery (dotykanie, wąchanie) oraz relacje osobiste, np. rozmowy, sieciowanie
- daje szerszy obraz, w większym stopniu integruje doświadczenie
- umożliwia dzielenie się praktycznymi umiejętnościami
- dodaje pewności siebie i odwagi
- daje większą elastyczność
Korzyści z formy hybrydowej:
- umożliwia udostępnianie prezentacji
- umożliwia udostępnianie zdjęć i materiałów audio jako wprowadzenie do spotkania
- sesje online mogą być przeplatane spotkaniami twarzą w twarz lub np. wspólną wycieczką
- umożliwia udział osób niepełnosprawnych
- daje więcej czasu na zrozumienie przekazu, pozwala pracować we własnym tempie
- spotkania twarzą w twarz mogą być wspierane przez narzędzia cyfrowe, m.in. Miro
- przydatne do mentoringu (np. łączenie wizyt w gospodarstwie z dyskusjami online)
- przydatne w przypadku bardziej formalnych spotkań z wieloma uczestnikami
- umożliwia archiwizację wiedzy za pomocą materiałów online
- ta forma jest wciąż obszarem do eksploracji i rozwoju
Po intensywnej pracy postanowiliśmy wyruszyć na zwiedzanie okolicy. Dariusz oprowadził nas po okolicy, dzieląc się historią Nowej Wielkiej Wsi. Podziwialiśmy stare domy, dawne szkoły i sklepy, zarośnięte łąki i kamienne ogrodzenia. Na zakończenie wycieczki Danuta i Marta zaprezentowały prowadzony przez siebie dom nasienny.
Historia Sudeckiego Domu Nasion
Danuta i Marta zgodziły się, że wymiana nasion to także wymiana wiedzy. Kobiety zbierają nasiona z rejonu Gór Izerskich i Kaczaw z zamiarem zachowania lokalnej bioróżnorodności. Tworzą sieć składającą się obecnie z czterech „stewardów nasiennych” – dwóch z większym doświadczeniem i dwóch z mniejszym. Chętnie też prezentują ideę nasiennika w plenerze, np. poprzez artystyczne pikniki. Według Danuty i Marty odzyskanie dostępu do nasion oznacza „odzyskanie władzy nad nasionami” – także jako wyraz niezgody na restrykcyjne procesy korporacji rynkowych. Nasiona są przechowywane od 3 do 5 lat i nie są sprzedawane na rynku ze względu na ryzyko krzyżowania różnych odmian. Ze względu na zmiany klimatyczne w nasiennictwie trzymane są również nowe odmiany warzyw dostępne w regionie, takie jak groszek z Azji.
W ostatniej części dnia spotkaliśmy się w świetlicy i rozmawialiśmy o naszym wkładzie we wspólne działania. Facylitatorzy spotkania doszli do wniosku, że należy najpierw zdefiniować, co nas jako aktywistów z Europy Środkowo-Wschodniej łączy, także w kontekście specyficznej historii tego regionu. Doszliśmy do wspólnych wniosków, wymienionych poniżej.
Co nas – osoby z Europy Środkowo-Wschodniej łączy?
- wspólna historia, która wpływa na niski poziom zaufania społecznego (np. do systemu, władz państwowych, procesów certyfikacji) i rozumienia takich pojęć jak wspólnota, równość, solidarność, dobro wspólne, chłopstwo, spółdzielczość
- koncentracja na indywidualnych potrzebach
- używane języki
- sieci nieformalne
- bogate tradycje kulinarne i umiejętności przetwórstwa żywności
- brak wsparcia rządowego dla mniejszych firm i inicjatyw obywatelskich
- doświadczenie korupcji i braku przejrzystości na poziomie polityki
- ekskluzywny charakter głównego nurtu rolnictwa ekologicznego
- niszowy charakter inicjatyw alternatywnej żywności, ich niewielka obecność w mediach głównego nurtu
- historia i aktualna działalność miejskich ogródków działkowych
- specyfika rolnictwa rodzinnego i dostęp do gruntów rolnych
- podobne ramy prawne
- niechęć do działań o charakterze politycznym
- wspólne stereotypy, krytyczne opinie
Czego potrzebujemy razem?
- zmiany małymi krokami
- wizyty studyjne
- uczenie się na przykładach z innych krajów
- organizacja parasolowa wspierająca suwerenność żywnościową
- korzystać z zasobów, które już posiadamy (w tym materiałów edukacyjnych i badań)
- badania społeczne nad barierami/przeszkodami w rozwoju
- edukacja krytyczna
Dzień 3, 14 listopada
W pierwszej części spotkania Jocelyn Parot i Magda Popławska rozmawiali o działaniach rzeczniczych na poziomie lokalnym, regionalnym i międzynarodowym.
Jocelyn odniósł się do wagi dostrzeżenia lokalnych inicjatyw żywnościowych przez otoczenie instytucjonalne, co pozwala uniknąć przechwycenia alternatywnych pomysłów przez korporacje. Rzecznictwo można zdefiniować jako „wszelkie działanie, które ma na celu zmianę postaw, polityk i praktyk”. Przykładami równoległych praktyk są lobbing i kampanie. Działania URGENCI w tych obszarach obejmują udział w tworzeniu Lokalnych Rad Polityki Żywnościowej, współpracę z władzami lokalnymi czy występowanie z kandydatem podczas wyborów lokalnych. URGENCI opracowało również
8 kluczowych zasad rzecznictwa (opisanych bardziej szczegółowo na stronie internetowej URGENCI):
- Zacznij od mocnej podstawy
- Przedstaw swoje cele
- Zbierz dane i poznaj krajobraz
- Opracuj swoją strategię
- Znajdź sojuszników
- Stwórz swoją wiadomość
- Pchaj jak diabli!
- Oceniaj i monitoruj – i świętuj!
Magda Popławska z kolei nawiązała do działań Koalicji Żywa Ziemia, w której brała udział jako przedstawicielka Nyeleni. Koalicja Żywa Ziemia ma na celu kształtowanie polityki rolnej i żywnościowej w kierunku sprawiedliwej społecznie i ekologicznie odpowiedzialnej produkcji, dystrybucji i konsumpcji żywności. Działa jako członek europejskiej platformy Good Food Good Farming, skupiającej narodowe koalicje działające na rzecz zmiany polityki rolno-spożywczej w Unii Europejskiej. Bieżące działania organizacji w dużej mierze dotyczą Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). Konsultacje w sprawie oddziaływania na środowisko Narodowego Planu Strategicznego Wspólnej Polityki Rolnej 2023-2027 trwały do 25 listopada. Koalicja zgłosiła już szereg poprawek i uwag do pierwszej i drugiej wersji Narodowego Planu Strategicznego. Komentarze obejmowały uwzględnienie w większym stopniu dwóch strategii UE: strategii „od pola do stołu” oraz strategii dotyczącej różnorodności biologicznej. Koalicja Żywa Ziemia realizuje wiele innych zadań: tłumaczy materiały dotyczące rolnictwa ekologicznego, uczestniczy w kampaniach społecznych, m.in. w ramach sieci GoodFoodGoodFarming produkuje filmy i publikacje, wspiera konkurs Rolnik Roku organizowany przez World Wide Fund for Nature. Współorganizowała także szeroką debatę pod hasłem „Pakt Społeczny dla Polskiego Rolnictwa” (2021), w której udział wzięli przedstawiciele centralnych władz państwowych, parlamentarzyści, rolnicy, przedstawiciele świata nauki, organizacji rolniczych, związków zawodowych i ochrony środowiska. organizacje.
W ostatniej części spotkania rozmawialiśmy o doświadczeniach w dziedzinie rzecznictwa z każdego kraju i dyskutowaliśmy (ponownie metodą World Cafe) na temat trzech ważnych aspektów działania społeczności żywnościowej. Doszliśmy do poniższych wniosków.
- Co możemy razem zrobić, aby rozpowszechnić narrację o naszych inicjatywach odpornych na kryzys?
- świętujmy razem dni RWS (22 lutego)
- tworzyć grupę, aby inicjować szerszą sieć, uzyskiwać dostęp do zasobów, tworzyć ruch społeczny wraz z partnerami (np. aktywistami, partnerami koalicyjnymi)
- spotykać się nieformalnie
- mapować wspólne kanały komunikacji, różne RWS i inne społeczności żywnościowe
- realizujmy projekty międzynarodowe
- prowadzić badania (od strony społecznej, ekonomicznej, itp.)
- Co możemy razem zrobić, aby budować nasze szkolenia, aby przekazywać inicjatywy nowym ludziom?
- zaangażować ambasadorów projektu, którzy przeszliby szkolenie wcześniej
- angażować społeczności permakulturowe i innych partnerów,
- angażować naukowców, studentów i organizatorów wydarzeń kulturalnych
- tworzyć listy mailingowe, również w oparciu o listy partnerów
- organizować wizyty w gospodarstwie połączone z nauką praktycznych umiejętności dla rolników
- Co możemy razem zrobić, aby zbudować naszą zdolność do współpracy z władzami lokalnymi/decydentami polityki żywnościowej?
- zapraszać ich na nasze spotkania, organizować dla nich wizyty studyjne, nawiązywać nieformalną współpracę m.in. na poziomie lokalnym, we współpracy z władzami lokalnymi
- mapować organizacje działające w naszym regionie (np. związki zawodowe), zasoby regionu, dobre praktyki; współpracować z tymi organizacjami
- rozpowszechniać ulotkę na temat rzecznictwa, np. poprzez listę mailingową
Zachęcamy do kontaktu osoby, grupy RWS chętne do współpracy i rozwoju sieci społeczności w Polsce oraz Europie Środkowo-wschodniej!
Kontakt: Fundacja EkoRozwoju, Monika Onyszkiewicz @ monika at eko.org.pl
zdjęcia: AMPI, Šárka Krčílková
Relacja spisana przez Magdalenę Popławską.